Wortel en Peen - alweer

Edith wil vast nog wel een stukje wortel en peen. Want oplettende lezers hebben opgemerkt dat bij het onderscheid maken de kleur oranje niet of nauwelijks ter sprake komt. Valt daar uit de woordenboeken nog wat informatie uit te destilleren? Jazeker. Een beetje een droge chronologische opsomming, maar veelzeggend:

Carolus Battus (Karel Baten, 1593) heeft het over caroten.

Het Vermakelijk Landleven (1668) noemt Gele Peen, Witte Peen of Pastinaken, Roode Peen of Bietwortelen.

Oeff d. Moestuin (1721) Wortelen. Deze zyn vierderley, Bleek en Ros-geele, Roode en Witte.

Knoop (1769)De kleine Oranje-geele Wortel, Hoornse Wortel genoemt.

Houttuyn (1777) Van de Wortels (van het z.g. wortelkruid) heeft men, gelyk bekend is, die langer en dunner zyn, geel van Kleur, gelyk de Leidse Wortelen, welke voor de smaakelyksten gehouden worden; hoewel de Roode of Oranjekleurige Hoornse Wortelen zoeter zyn.

Kortom: Ergens tussen 1721 en 1769 is men het woord Oranje aan Hoornse wortelen gaan plakken. Die eerst gewoon ros-geel heetten. En helemaal geen Hoornse specialiteit waren, want je hebt ook gele Hoornse wortelen. En de oranje wortelen hebben al helemaal niets met het Oranjehuis te maken. Bewees je de prins van Oranje eer, dan legde je een sinaasappel bij zijn bordje. Dat deden de Staten van Zeeland toen Willem van Oranje daar aan de dis aanschoof. Zo blijkt op de menukaart die zorgvuldig in de Atlas van Stolk in Rotterdam bewaard wordt.

Dat oranje komt trouwens van de familie van oranjebomen, de Aurantiaceae, verbasterd tot araingnen, araengnen, arangen, of arangien. De kleur van de sinaasappel (wij zijn deze China-appel gaan noemen, in tegenstelling tot de Britten en Fransen en Italianen en Spanjaarden en Duitsers) kleeft dus nu aan de kleur an sich.

En over dat Peen hebben we het nog wel een keer.